LE APES QUE OCCIDE

Le intriga del film de horror “Essame” es in curso de repetition in le vita real, in autumno, quando le officiales del statos in America del nord lucta pro defender lor frontieras contra invasion per milliones de “apes occisores” ex America del Sud.

“Non solmente illos menacia destruer le industria local de apes e le recolta de fructos que depende de istos pro pollinisation, un interprisa que vale 20 billiones de dollares per anno, ma illos occide anque humanos,” dice doctor Anna Collins del Ministerio de Agricultura statounitese. “Illos es capriciose, mal productores de melle, multo diffidente, e multo aggressive.”

Le apes es de origine african, e illos menacia reimplaciar le population american de apes europee. Le major parte de expertos in le apicultura, ma non omnes, crede que illos pote e debe esser arrestate.

Le crise habeva su origines in le annos 1950, quando on apportava apes de Africa del sud a Brasil, ubi on sperava crear un nove racio per combinar le facilitate de tractar del varietate europee con le vigor del racia african. In loco de isto, le experimento de hybridation produceva un racia de monstros. Ancora pejo, in 1957, 26 essames escappava.

Le descendentes del evasos ha postea migrate verso le nord al taxa de circa 330 kilometros per anno. Illos ha accopulate se con le apes native de novem paises ma resta como sempre aggressive.

Professor Orey Taylor, del Universitate Kansas, dice: “Nos non pote europeisar iste apes per diluer lor genes. Illos va attinger nos essentialmente sin alteration.”

“Nascite in cholera,” como on dice, illos ha occidite plus que 350 personas durante iste viage de 30 annos. Un femina in Brasil era piccate a morte quando illa cadeva ante un essame approchante. Un explorator de cavernas in Costa Rica moriva quando un essame sortiva in massa ex un fissura e le piccava 46 vices. Un altere homine se fusilava in tormento post haber essite piccate al capite plus que 1000 vices.

Le piccatura de un ape occisor non es plus periculose que illo de un ape europee, ma le occisores es mortifere proque illos picca sin provocation e promptemente.

Le apes african, infortunatemente, es quasi identic al oculo que le racia europee, e on pote distinguer los solmente per le tono un pauc plus alte de lor susurro. Iste facto ha provocate le timor que, si illos se establi in le Statos Unite, le publico american va acquirer un propension irrational de detestar omne apes, de occider los sin hesitation, includente le insectos native, amical, e profitabile.

Dunque, que facer si on es attacate? Un manual de superviventia, publicate per le armea statounitese, consilia: “precipita vos in le macchia o arbustos dense. Le ramettos retornante a lor position original rebattera le insectos.”

Alteremente, fugi al maxime velocitate a un loco si lontan que possibile. Le apes occisores perseque lor victimas a grande distantias. Altere expertos dice que es inutile immerger se in aqua. On non pote restar longe submergite, e le apes attendera plus longe le reimmersion del victima. Le sol refugio secur es un loco obscur ubi le apes perde tosto lor orientation.

In le operation “Plan Roadblock,” le Ministerio de Agricultura statounitese e su aliatos mexican plana bloccar e exterminar le apes al citate de Veracruz in le Golfo de Mexico. Iste sitos forma strictos de terra inter le montes e le mar, e le apes, que detesta locos alte, debe passar per iste corridores pro entrar le SUA.

Alicunos crede que le operation es un perdita de moneta. Dr. Roger Morse, del Universitate Cornell, dice: “Illos va certo penetrar, e le americanos debe apprender conhabitar con illos. Forsan il habera qualque mortes sensational a causa de piccaturas, ma le gente se adaptara.”

(Per Adrian Berry. Publicate in angelese in le DailyTelegraph, e in interlingua in Panorama, No. 2, martio-april, 1989)

><

TRAINO RAPIDE, LE PROBLEMA E LE SOLUTION

Quando in 1984 le governamentos britannic e francese decideva autorisar un tunnel sub le Manica, le connexion inter le costa e London sublevava problemas. Pro augmentar al maximo le utilitate del tunnel, era necessari haber trainos rapide, como le Trainos de Grande Velocitate empleate in Francia. Ma le lineas de ferrovia inter Folkestone e London non permitteva le operation ultrarapide del trainos. Dunque, le chefes del ferrovias britannic optava pro construer un linea toto nove, capace de permitter traffico intensive a grande rapidate, un decision rational que totevia creava problemas difficile a solver.

Ab le initio, le governamento britannic, conforme a su preferentias pro le economia del mercato, habeva refusate subsidiar le construction del tunnel e su lineas connective. Totevia, le construction de un nove linea augmentarea multo le costos, e le problema era complicate per questiones de compensation a personas qui timeva le perdita del amenitate de lor casas, rendente los quasi invendibile, e del preservation del ambiente de un region satis pictoresc.

Le direction del British Rail considerava quatro lineas alternative, ma omnes causava protestationes per le publico. Quasi omne personas concedeva le utilitate de construer un nove linea, ma nemo voleva que illo sia situate vicin a su habitation. Demonstratores in London diceva que a un distantia de 25 metros le ruito producite per le nove trainos esserea tanto grande que illo de un jumbojet, e que le sono del TGVs francese, al velocitate maxime de 270 km/h, attinge 105 decibeles, sufficiente pro causar dolor physic al aures human. Le ingenieros respondeva que un tal nivello de sono es producite solmente per imperfectiones mechanic combinate con operation ultrarapide. Le nove TGVs es minus ruitose, e isto, combinate con le limitation del velocitate a 224 km/h in Grande Britannia, producerea un sono maxime de solmente 93 decibeles e de 91 decibeles ubi le traino va a 200 km/h, i.e., minus ruitose que le trainos normal “InterCity.”

Pro placar le protestatores, British Rail optava finalmente pro un nove route, le qual, on spera, reducera al minimo le diminution del amenitate ambiental. Le linea passara solmente 38 km al superficie, 32 km in trenchea, e 38 km in tunnel, inclusive de un longe tunnel de 19 km ab Swanley usque al terminos Waterloo in London, con un altere tunnel 8,8 km longe quando le linea sera extendite al terminos King’s Cross. Le velocitate maxime permittite in le tunneles essera 200 km e 224 km in le altere sectiones. On calcula que le tempore de viagiar ab le costa a King’s Cross, que hodie occupa 70 minutas, sera reducite a 40 minutas.

Assi on ha solvite le problemas technic e ambiental ma ha augmentate le costo a forsan 1,8 billiones de libras sterling, in loco del 1,2 billiones previdite originalmente. Mesmo le Daily Telegraph, un jornal politicamente conservative, crede que iste augmento forsan necessitara alicun subvention governmental.

(Per Brian Sexton, publicate in Panorama, novembre-decembre, 1989)

><

REVOLUTION CON UN NOVE SUPERTRAINO

Intra dece annos on va poter ascender un traino in London a 8 horas, haber lunch durante alcun horas in Paris, e esser in Barcelona (Espania) a circa 21 horas.

Le nove traino a grande velocitate (TGV) va causar un revolution traffical. In le medietate del 1990s omne major civitates west-europee va esser ligate per le TGV, que durante alcun annos ha vehiculate le 275 km inter Paris e Lyon in duo horas. Recentemente le francese prime-ministro Michel Rocard inaugurava le nove connexion inter Paris e Le Mans. Iste traino curre con un velocitate in media de 300 km/hora, le plus rapide del mundo, ma durante tests illo ha succedite currer 407 km/hora.

Durante le veniente 30 annos on expecta que in Europa West on habera establite 7.360 km de nove rails e ameliorate 29.200 km de ancian rails pro in toto quasi $60 milliardos. Le traffico ferroviari europee es expectate quadruplicar ante anno 2015, durante que le aviationes de distantias breve va esser diminuite con 50%. Le traffico ferroviari inter Paris e London va con le nove tunnel sub le Manica crescer cinque vices a 13 milliones de passageros cata anno.

Totevia le transporto con le trainos TGV deveni plus costose que billets ordinari pro non causar un chaos. Pro isto on primo expecta mercantes e officiales a usar le nove traino. Le problemas del ruito debe esser solvite. In Belgica on ha planos de fossar le traino un poco in le terra e construer parietes contra ruito. Homines de milieu dice que on impossibilemente pote viver in un distantia de 150 metros ab le ferrovia. Paisanos de vino in Vouvray, Francia, anque time que le succussiones ab le tunnel subterranee del traino TGV sub le agros de vino va damnificar le maturation del vino in le cellarios.

Ab Paris a Bruxelles on debe facer un route al mesme tempore como le route a London. Ab Bruxelles on continua verso Amsterdam e Colonia ante 1997. Le numero de passageros inter Paris e Bruxelles, Rotterdam, Amsterdam, Colonia, e Frankfurt es expectate crescer ab 10 a 16 milliones. Espania planifica un linea TGV ab Madrid a Sevilla e un altere ab Madrid a Barcelona, le qual, on spera, va esser preste ja in 1992 in connexion con le exposition mundial. Anque le majoritate de altere paises in Europa West ascende le periodo del transporto rapidissime.

(Per Thomas Breinstrup, publicate in Panorama, No. 6, novembre-decembre, 1989)

><

HOLOCAUSTO APUD LE AMAZON

Quasi 20 pro cento del accrescimento de anhydrido carbonic—le gas que es le causa principal del effecto de conservatorio—pote esser attribuite al incendio del forestes tropic. Un del paises le plus culpabile es Brasil. Lo que occurre ibi, secundo un del plus prominente ambientalistas de iste pais, es un “holocausto biologic.” Herbert Girardet, qui ha viagiate trans le foreste pluvial, describe le amplitude del devastation: “Io sapeva ben que mi viage al region del del Amazon coincideva al culmine del saison del conflagrationes, ma io habeva nulle idea del grande amplitude del incendios forestal.”

Brasilia, le citate capital, era coperite per un nebula de fumo le qual, io supponeva, esseva le resultato del grande circulation de vehiculos que passa per iste nove e grande citate sudamerican die e nocte. Ma quando nostre avion partiva pro volar a Conceição pro le parte final del volo, al est verso Redenção, le fumo deveniva tanto spisse que le pilota se perdeva. Le lacrimas descendeva currente per le genas de alicun passageros. Le fumo acre e le sensation de impotentia e de ultrage in fronte a tante destruction quasi impediva nos respirar.

Finalmente le pilota succedeva a trovar le pista de atterrage a Redenção. Quando nos arrivava in iste urbe de frontiera habitate de minatores de auro e elevatores de bestial—que ante 50 annos solmente era un village indigene—le fumo era tanto dense que on non poteva vider trans le strata.

Le die sequente, nos partiva per minibus sur le via non asphaltate a Gorotire, le village del indigenas Kayapo que era nostre destination. Nos habeva un nove companion, Beptopup, un shaman qui debeva explicar nos su uso de plantas medicinal.

Le humor de Beptopup era melancholic. Le paisage ardente que nos transviagiava era le terra de su ancestres. In le locos ubi on habeva jam destruite le foreste on ora conflagrava le herbas pro “meliorar” le pastura del bestial.

Nos stationava plure vices pro reguardar le conflagrationes que consumeva le arbores de mahagoni, lipona, omne species de palma. Non era isto un destruction horribile de ligno, un annihilation de ressources unic genetic? In le paisage nigrate nos videva alicun bestial ossose que masticava le tuffos remanente de herbas sic. Alicuno citava un nova que reportava circa 400 de bestial que periva de un conflagration facite pro crear ancora plus de pastura.

In le anno 1987, secundo le governamento brasilian, 20 milliones de hectares de foreste e pastura era destruite per incendios. Iste terra includeva 8 hectares de foreste virgine. In 1988 al minus 40 milliones de hectares era consumite—un territorio plus grande que Grande Britannia—del qual le proportion de foreste virgine era multo plus alte.

Beptopup se succuteva le capite. “Proque le blancos sempre conflagra omne cosa, proque illes non planta arbores como nos? Que mangiara nostre infantes? Que cosa mangiara le infantes del blancos.

Le politica de Brasil de provider terra gratis al colonos es le major contributor al problema. Le medietate del terra debe esser deforestate pro validar le concession; le lege dice que le altere medietate debe restar forestate. Ma on quasi nunquam observa le lege.

Al village indigena de Gorotire, le chefes del tribo Kayapo exprimeva su indignation contra le destruction del foreste. Non sapeva le rancheros que le terra disnudate restarea fertile solmente pro pauc annos? Non comprendeva illes que le calor del sol facerea fissuras in le solo e que le tempestates de pluvia lo consumerea per erosion? Non sapeva le rancheros que, le anno sequente, esserea necessari conflagrar mesmo plus del foreste simplemente pro reimplaciar le pastura que habeva devenite infertile?

Le indigenas del Amazon apprende rapidemente un lingua que le homines del “media” (pressa e television) pote comprender. Ultra facer protestationes al autoritates in Brasilia, communicar con le media es lor defensa unic contra le devastation.

Interim, le incendios forestal continuava usque le venita del pluvias in octobre. Le major parte del paises combatterea pro salvar lor forestes, ma le brasilianos pare hastar se destruer le lores al maxime rapiditate.”

(Publicate in anglese in le Daily Telegraph, e traducite per Brian Sexton in interlingua e publicate in Panorama, No. 2, martio-april 1990)

><

PUBLICITATE POSTAL SIN VALOR

Quando veni le currero, nos forsan expecta un littera de un amico, un magazin de interlingua, un pacchetto de libros, o, al pejor caso, un factura. Ma in Anglaterra in annos recente, nos ha experientiate le accrescimento de un nove typo de material que arriva con le posta, reclamos pro omne specie de mercantias e servicios. Un firma que vole vender su productos compra un lista de adresses, e invia un pacchetto de materiales a cata adresse. Quasi sempre le pacchettos es sin interesse o uso pro le destinatario, qui los jecta con un expression de disgusto in le corbe a papiro. In le lingua anglese nos nomina tal cosas junk mail. Junk significa cosas absolutemente inutile. Forsan iste phenomeno existe in altere paises, e in omnes representa un perdita enorme de tempore, de energia, e de materiales.

Ecce alicun junk que io ha recipite. Publicitate pro cosmeticos feminin (io es mascule), un prospecto imprimite in colores sur papiro de luxo, reclamante un systema de calefaction per gas (le 36 appartamentos in nostre edificio ha electricitate ma nulle gas), un altere prospecto de luxo, adressate al British Interlingua Society, offerente nos le uso de un magnific centro de congressos, capace de tener 3.000 delegatos. Infortunatemente, le numero de nostre membros non jam attinge 300!

Le 25 de januario, 1990, un senior anglese scribeva al jornal Daily Telegraph iste littera, que io traduce, un pauc abbreviate:

“Como experimento, durante 1989 io reteneva omne pecia de materiales publicitari que arrivava per le posta. Io reteneva nulle inveloppes e nulle jornales gratuite. Le immense majoritate es materiales adressate a me per nomine.

“Un computo revela le statisticas sequente: 104 catalogos; 76 communicationes ab mi banca; 47 ab companias de assecurantia; 38 questas de organisationes de caritate; 18 reclamos de automobiles (io es stropiate e non pote conducer un auto); offertas de prender parte in competitiones con premios al valor total de 1.883.500 libras sterling imprimite sur 28 folios de papiro, plus 467 varie cosas non classificabile, inclusive de offertas “gratis” e inveloppes pro responsas.

“In summa, ecce un total de 778 articulos imprimite (ex le quales 104 es in veritate spisse catalogos), con un peso total de circa 40 kilogrammas.

“Tote istos ha arrivate per le posta a un parve appartamento. Io crede que il ha circa 12 milliones de menages in Grande Britannia. Le summa total de publicitate non desirate que arriva a iste adresses es tanto stupefaciente que illo excede mi poteres de calculation, sin pensar a simile cosas in altere paises. In un tempore quando on nos exhorta a prender cura del ambiente, economisar le ressources del terra, evitar polluer le stratas per cosas residual, nos pote certo qualificar como excessive iste accumulation de papiralias.

“Io non desira iste montania de papiro. Io non lo demandava. Le currero non vole assortir e portar lo. Le levatores de immunditias non vole remover lo. Le firmas que reutilisa papiro usate ha jam troppo de illo. Le amicos del natura non vole le destruction del arbores. Le terra, le rivieras, e le mar non vole le addition del substantias chimic usate in le manufactura de illo. E le gases que caleface le atmosphera non require augmentation per le anhydrido carbonic producite per le manufactura, distribution, e disposition final de illo!”

(Per Brian Sexton, publicate in Panorama, No 3, maio-junio 1990)

><

LE PHOCAS-POLICIEROS

Dum lor collegas in Florida e in California apprende a tener in equilibrio un ballon de plagia super le naso o a facer altere jocos divertente, in Nove York actualmente alcun phocas se traina pro realisar le labor del policia.

On los insenia a extraher pistolas jectate in aqua. Assi, on studia le possibilitate de inseniar lo a recuperar drogas e altere articulos de contrabando abandonate in le aqua, a prender photos subaquatic, e a trovar objectos submerse. Stanley, un phoca commun de duo annos de etate, qui ja sape como reportar armas de foco, ha addite a su repertorio le capacitate de aperir le cinctura de securitate super un persona immerse. On spera que iste habilitate sia utile pro recuperar cadaveres.

(per Dennis Lane-Martínez, publicate in Panorama, No. 3, maio-junio 1990)

><

LE PERDITE BELTATE DE BYZANTIO

Un ecclesia stupende, un princessa fascinante, e un poema scribite in Byzantio in le sexte seculo es le componentes de un historia interessantissime de exploration archeologic presentate pro le prime vice per professor Martin Harrison del Universitate de Oxford.

In 1964 le autoritates turc invitava Harrison a excavar le sito de un magnific ecclesia byzantin in le centro de Istanbul, que obreros habeva discoperite per accidente ante quatro annos.

Le ecclesia era sin dubita exceptional. Le prime discoperta era duo blocos de marmore que, como le erudito Ivor Sevenko recognosceva, critava lineas ex un poema grec del sexte seculo, cognite per un sol manuscripto in le Universitate Heidelberg.

Iste poema face le elogio de un ecclesia spectacular in Constantinopole del sexte seculo—“resplendente indescriptibilemente”—e del remarcabile princessa byzantin, Anicia Juliana, cuje ricchessas pagava le costo. Clarmente, le blocos de marmore formava originalmente parte del ecclesia, cuje nave, como Harrison ha demonstrate, portava 41 de su versos in litteras in relievo de marmore, alte de circa 11 centimentros.

In le curso del excavationes, Harrison e su collegas turc poteva recognoscer satis ben le plano e le decoration del edificio pro monstrar que le elogios del poema era toto justificate.

Ora, in  un libro sumptuosemente illustrate, con le titulo “A Temple for Byzantium”, publicate per Harvey Miller, professor Harrison pote revelar con quante splendor le muros era revestite per tabulas de exotic marmore colorate importate ab omne le territorios mediterranee. Le excavatores stupeva de vider le “novellitate, varietate, abundantia, e le absolute qualitate technic” del sculptura, que, Harison dice, era “toto inexpectate”.

Le fideles debeva recitar lor orationes inter columnas incrustate per amethysto, e sub un profusion exuberante de sculpturas colorate de pavones, vites, e palmas. Harrison trovava tracias de pigmento blau clar sur alicunes del sculpturas, e dice que “on pote ben imaginar altere colores inclusive de auro”.

Ma le indicio al characteristica le plus theatral del ecclesia se trova in le poema, que in un parte assere que Juliana “sol ha conquirite le tempore e ha superate le sagessa del renominate Salomon”.

Professor Harrison explica habilemente que iste comparation inter Juliana e le rege biblic Salomon era probabilemente “nulle pretension vangloriose”. Le complimento le plus famose de Salomon era le construction de un nove Templo in Jerusalem, cuje dimensiones es registrate fidelmente in le Biblia, cento cubitos quadrate del typo “longe” o “regal”.

“Si nos tene conto del possibilitate de error o de subsidentia,” dice Harrison, “le dimensiones del ecclesia de Juliana, que mesura inter 51 e 52 metros quadrate, es le equivalente precise.”

Le luxo del ecclesia de Juliana ha exclarate in plus su ambitiones politic. Un figura ben cognite in le historia, illa era le granfilia del imperator Valentiniano III, un del ultime soveranos del imperio roman del occidente, e le filio de illa, multo eligibile al avantiamento politic, era a duo digitos de occupar le throno de Byzantio, le imperio roman del oriente in le anno 512 p. Chr.

Professor Harrison vide le ecclesia, que superpassava omne altere ecclesias de Constantinopole, como un defia contra Justino, le imperator arriviste de ille tempore. In multe respectos le familias de Juliana habeva un pretension plus forte, plus legitime al throno que illo de Justino. Con su decoration impressionante, le ecclesia que illa ha facite construer, appare un assertion deliberate de su ambitiones dynastic—non pro se mesme, nam le byzantinos de su epocha non tolerava dar le autoritate supreme a un imperatrice, ma pro su infantes.

In despecto del pretensiones de su constructrice, le ecclesia de Juliana, como lo del Templo de Salomon, non era destinate a resister con successo le passage del tempore. Le excavationes de Harrison monstra que ante le anno 1100 illo era foras de uso como edificio ecclesiastic, ma serviva solo como habitation pro personas sin focar.

Ma un del resultatos plus extraordinari del excavation ha essite le identification de fragmentos del edificio in locos tanto remote de illo como Venetia e Barcelona. Il pare que le cavalieros del quarte cruciada, qui, scandalosemente, saccheava Constantinopole in 1204, era tanto impressionate con le decoration del ecclesia de Juliana que illes transportava via pecias de illo quando illes retornava al Europa occidental.

Le butino le plus spectacular ha devenite un puncto de referimento in le centro de Venetia moderne: durante plure seculos duo columnas de marmore, delicatemente sculpite, ha essite admirate per touristas in le placia de Sancte Marco. Harrison trovava un fragmento de un tertie columna identic in su excavationes, lo que provava que le duo columnas venetian proveniva de Istanbul e non de Palestina, como credeva historicos previe.

Per le ironia del historia, era le nepote e successor del nonaristocratic Justino, le imperator Justiniano, qui era destinate a facer construer le grande ecclesia del Sancte Sophia, cuje cupola, que pare defiar le fortia de gravitation, domina ancora le profilo del tectos de Istanbul. Harrison crede que le ecclesia de Justiniano era un tentativa—que finalmente succedeva—a eclipsar le ecclesia rival de Juliana. Al completion de illo, on dice que le imperator proclamava: “Salomon, io ha superpassate vos.” Le decano del byzantistas, Sir Steven Runciman, explica que Juliana pare esser le “Salomon” a que ille pensava.

(Per Dr. A. J. S. Spawforth, Curator del Museo Grec al Universitate de Newcastle upon Tyne, publicate in anglese in le Daily Telegraph, 29 januario 1990, traducite in interlingua per Brian Sexton, e publicate in Panorama, No. 5, septembre-octubre, 1990)

><

SETA SECRETE

Esque vos non vos ha meraviliate jammais de vider como se extende un tela de aranea sin rumper se, quando un musca veni colpar lo a plen velocitate? Le ingenieros in cerca de materiales que sia al mesme tempore legier e resistente ha invidiate le aranea pro su filo de seta.

Ma ora qualque biotechnologos britannic ha patentate un methodo de isolar le sequentia genetic responsabile del insolite proprietates del tela de aranea. Secundo le Times de London illes affirma que le transferentia de iste segmento de material genetic in un certe bacterio les permitte producer seta a lor discretion! Illes dice que iste filo poterea esser utilisate in le manufactura de vestes paraballas pro le policia e le armea, ultra prestar se al altere usos commercial.

(Per Dennis Lane-Martínez, publicate in Panorama, No. 5, septembre-octubre, 1990)

[Retro a Scientias]
[Vade al prime pagina]