LE PLUVIO ACIDE

Le pluvia es importantissime al systema ecologic de nostre planeta. Illo es le sol fonte de aqua desalinate pro le vita terrestre. Ma iste ressource indispensabile al vita nunc deveni invenenate.

Il ha differente fontes de contamination atmospheric. Nostre fabricas libera residuos de combustion toxic al aer de nostre planeta.

Nostre agricultores applica a lor recoltas insecticidas vaporisate que a vices se transporta per le aer a grande distancias.

Le animales elevate in nostre fermas que nos provide alimentos anque produce excrementos e gases que contamina le aer. Nostre centrales thermic combura carbon, gas natural, e petroleo, cuje combustion sovente non es efficiente e libera al aer multe productos toxic.

Nostre automobiles, camiones, trainos, e autobuses�probabilemente nostre fonte le plus grande de contamination atmospheric�anque libera al aer residuos toxic producite per le combustion de hydrocarbonos.

Iste contaminantes, principalmente le oxidos de sulfure e de nitrogeno, es le fontes del pluvia acide.

Iste pluvia destructive anque pote producer se per processos natural. Vulcanos e plantas que se discompone anque produce dioxido de sulfure, que facilemente pote causar pluvias toxic.

Ante le Revolution Industrial multe gente se habeva plangite del fumo del focos que illes usava pro califacer se, cocer alimentos, o comburer arbores pro preparar nove terras agricole quando lor vetule terras habeva perdite lor fecunditate; e il es possibile que le pluvio acide habeva essite un problema ecologic ante le seculos XVIII, XIX e XX.

Ma le pollution atmospheric deveniva plus obvie in urbes industrialisate durante le seculo XIX. Inter le annos 1950 e 1980, le aciditate del pluvia que cadeva sur Europa multiplicava circa dece vices, e le problema de contamination pluvial ha devenite critic a nostre systemas ecologic.

Un del problemas le plus grande presentate per le pluvia acide es su mobilitate. Le centrales thermic del Statos Unite nunc contamina lacos canadian. Pluvia acide originate in Anglaterra nunc contamina Scotia e altere partes de Europa, specialmente Scandinavia.

Quando le pluvia acide cade o directemente in lacos o in montanias circumferente cuje rivieras flue a in iste lacos, illo occide lor plantas e pisces.

Per omne le mundo il ha lacos cuje vita ha essite damnificate per le pluvia acide o completamente exterminate. Milles de lacos de Scandinavia, pro exemplo, nunc es morte. Le aciditate de alicun del lacos de Svedia mesmo ha augmentate mesmo 1.000 vices.

Le pluvia acide anque pote damnificar nostre forestes, cuje arbores necessita un solo san pro nutrir lor arbores. Le arbores de multes de illos ha perdite lor foliage a causa del aciditate del solo. Alicunes ex illos nunc mori.

Arbores debilitate per acidititate perde lor resistentia al congelation o al siccitate. Illos anque es minus resistente a attaccos de viruses, fungos, e insectos que causa pestilentias extense.

Quando le pluvia acide cade in contacto con le exterior de nostre edificios, illo pote corroder e damnificar lor fa�ades e le statuos que circumfere alicunes de illos. Iste problemas nunc destrue multo de nostre patrimonio cultural mundial. Ecce unes exemplos.

� In Athenas, le Parthenon e altere edificios del Grecia antique nunc discompone.

� Le auro sur le cathedral de Cracovia in Polonia nunc corrode.

� Le Taj Mahal de India es menaciate per le fumo e le pluvia acide veniente de raffinerias de petroleo.

� In Roma, le citate ha debite recurrer a passos desperate pro proteger le statuo de Marco Aurelio, un obra de Michelangelo.

Il essera dificilissime reparar iste monumentos e restaurar los a lor condition original.

Gradualmente iste problema ha devenite bastante cognoscite, e multe nationes del mundo jam ha comenciate remediar los per medio de

� limitar le contamination de lor centrales thermic;

� diminuir le gases del tubos de escape de lor automobiles. Multe paises nunc require in lor automobiles catalysatores que elimina 90% del oxidos de nitrogeno e altere contaminantes;

� restringer le uso de automobiles per medio de incoragiar le uso de transporte public e de usar altere formas de transporte, como bicycletas;

� sparniar energia in apartamentos, casas, e fabricas e applicar a illos altere formas de energia proveniente del sol o del vento;

� augmentar le regulationes sur le production de contamination e establir medios pro exiger lor complimento.

NOTAS STRUCTURAL:

Interlingua ha duo articulos: le articulo definite, le, e le articulo indefinite, un. Como interlingua non ha terminationes (suffixos, desinentias) que indica genero in su articulos, nomines, e adjectivos, su formas es invariabile. Le major parte del nomines de interlingua ha un termination (desinentia) pro le plural: �s (libro/libros) quando le ultime littera es un vocal e �es (animal/animales) quando illo es un consonante.

Exemplos: le patre, un patre, le matre, un matre, le animal, un animal, le uxor, un uxor le uxores

Le articulo le, combinate con le prepositiones de e a, produce le contractiones del e al.

Exemplos: le patre, del patre, al patre; le patres, del patres, al patres; le matre, del matre, al matre; le matres, del matres, al matres

Pro nomines como roc, o albricoc on conserva le pronunciation del �c final usante le orthographia �ches: roc/roches, albricoc/albricoches.

(Iste practica orthographic veni del italiano (ca, che, chi, co cu). Le formas equivalente in francese, espaniol e portugese es (ca, que, qui, co cu). Iste practica anque se usa in interlingua, pro exemplo in le parolas que e qui.)

Adjectivos generalmente ha le suffixo (desinentia) �e, ma il ha adjectivos que termina in �l, �n, �r,  �c, e �i. Ecce unes exemplos:

�l: amical, essential, international, regal, lingual, paternal, essential, equal, cruel, fidel, tal, hibernal, provincial

�n: bon, american, african, asian, indonesian, latin

�r: car, rar, par, major, melior, pejor, minor

�c grammatic, romantic, semantic, cyclic, technic, ric, romanic nostalgic, geographic, anatomic, chimic, basic, alcoholic, academic, biographic, reciproc, gigantesc, elephantesc

�i precari, financiari, binari, monetari, preparatori, fer�ro�vi�ari, legendari, extraordinari, fragmentari, legendari, vestimentari

Il ha un suffixo intensive adjectival, -issime: fidelissime, (multo fidel), bonissime (multo bon), grandissime (multo grande), fortissime (multo forte), dulcissime (multo dulce), e altissime (multo alte).

Si le adjectivo termina in �c, su forma orthographic es ‑chissime, secundo le practica orthographic italian, pro exemplo ric/richissime, emphatic/em�pha�ti�chis�si�me.

Multe adverbios ha le suffixo �mente: facile/facilemente, precari/precarimente, opti�me/op�timemente, enorme/enormemente, enerte/inertemente, mediocre/mediocremente.

Adjectivos que termina in �c usa le forma �amente: gramma�tic/grammaticamente, romantic/romanticamente, semantic/semanticamente, technic/technicamente, electronic/electronicamente, neurotic/neuroticamente, orthographic/orthographicamente.

Nomines (substantivos) pote haber varie formas secundo patronos in le linguas latin e romanic (romance). Ecce unes ex illos:

Arbitrage, atterage, maritage, massage, foliage, tonnage

Tabula, pagina, mandibula, maxilla, mascarada, colonnada, limonada

Lavenderia, libreria, argenteria, camaraderia, lacteria, raffineria, pirateria, coquetteria

Missionario, visionario, boticario, functionario, voluntario, vocabulario, comissario, anniversario

Hispanismo, communismo, regionalismo, internationalis�mo, Leninismo, Stalinismo americanismo

Homine, ligamine

Libertate, universitate, singularitate, numerositate, barbaritate, singularitate, regularitate, irregularitate

Generation, deletion, petition, numeration, amplification, americanisation, electrification, rectification, simplification, reglamentation, delectation

Vision, concision, revision, precision, imprecision, expansion, compression

Parolas Lexic e Parolas Grammatic:

Le nomines (o substantivos), le adjectivos/adverbios, e le verbos forma le plus importante parte de interlingua o ulle altere lingua simile. Quando on vole exprimer nove conceptos, on cunea nove nomines, adjectivos, adverbios, o verbos. Iste es le parolas lexic de linguas simile a interlingua.

Le parolas grammatic de un lingua�como prepositiones, pronomines, determinantes (como le, un, iste, ille, mi, tu, su, nostre, vostre lor, in, a, de, infra, sur, e ante)�es parolas que divide le linguage parlate o scribite in gruppos plus parve formante hierarchias syntactic de signification. Le conceptos semantic de iste hierarchias grammatic non es multo numerose per ulle lingua, e illos (e le vocabulario que los exprime) generalmente cambia multo lentemente in le historia de ulle lingua.

On pote dicer in interlingua, pro exemplo, alique como Ille grode prutinios flucinava in lor blisumbio. Ben que nos non cognosce le natura de prutinios, nos sape que illes/illas/illos es grode e que illes/illas/illos faceva alique o que alique occurreva in lor blisumbio, que possibilemente significa un loco ubi on pote flucinar o un parte de un prutinio (illo) o forsan un parte del structura de illo.

Totevia, nos sape que grode es probabilemente un adjectivo, que prutinios es le plural de un nomine, e que blisumbio es un altere nomine, e que le signification de iste parolas in iste proposition es forsan simile a Le belle feminas dansava in le jardin.

Ecce lo que passa si nos tenta inventar nove parolas grammatic: Si on dice o scribe ollu in vice de ille e pla in vice de in e bunse in vice de lor (olli belle feminas dansava pla bunse jardin), nos sape que belle feminas dansava, ma nos non sape ubi es illas e le relation de lor dansa con le parola jardin. Sin cognoscer clarmente iste relationes syntactic, nos non pote interpretar iste proposition.

Le paginas 57-61 del prime grammatica de Gode e Blair discute le formation de diverse formas de parolas lexic usate in interlingua. Ben que illes presenta iste vocabulario con explicationes in anglese, il es possibile apprender le relationes e signification inter multes de illos facile� e completemente in interlingua. Nos va studiar unes gruppos de illos in iste capitulo de Lege interlingua e apprende su structura e altere gruppos de illos in le proxime duo capitulos.

* * *

Notas sur le Structura del Vocabulario Lexic de Interlingua, Parte 1:

Le color del sanguine es rubie. Si on face rubie un cosa que esseva, que nos dice, blanc o verde, on lo rubifica.

Un persona qui ha multe moneta es un persona ric. Lo que le/la face ric es su ricchessas.

Un orange es un fructo citric. Un limon es un altere fructo citric, cuje color es jalne. Si on extrahe le suco de unes oranges e adde aqua (carbonate) e sucro a illo, on face orangeade. Si on face le mesme cosa a un gruppo de limones, on face limonada. Gode e Blair observa que si on face le mesme cosa a un gruppo de persicas, on face persicada.

Le pontes e aquaductos del Imperio Roman e multe de lor edificios habeva gruppos de columnas como un elemento structural de lor architectura. Un tal gruppo de columnas son columnadas. Un simile gruppo de finestras (aperturas transparente formante parte del muro de un casa o de un edificio) es un finestrata.

Le folios de un arbore es simile al capillos de un homine o de un femina. On dice que omne iste folios es le foliage del arbore.

Un homine qui nasceva in Africa o qui veni de ibi es un africano. Un femina qui nasceva ibi o qui veni de ibi es un africana. Il ha anque homines e feminas de Samoa que es samoanos o samoanas. E un homine qui es un adherente de islam, le religion establite per Mohammed, es un mohammedano. Un homine qui es un membro del religion christian fundate per John Wesley es un wesleyano. Si il habeva entes vivente intelligente sur le planeta Marte, illes esserea martianos. Si il habeva feminas martian, illas esserea martianas.

On sovente dice que un persona dominate per un ideal importante ha un mission special in le vita. Si ille es un homine, ille es un missionario. Si le missionario es un femina, illa esserea un missionaria. Un homine qui travalia in un ferrovia es un ferroviario. Il ha anque feminas qui travalia in ferrovias, e illas es ferroviarias.

Le termination �ario sovente significa un gruppo de cosas. Si illo es un gruppo de parolas o vocabulos, on dice que un tal collection es un vocabulario. Un collection de proverbios esserea un proverbario. Herbas es plantas verde. Illos es immaganisate in un herbario. Le trigo e le mais es duo tipos de granos. On los immagazina in un granario. Si on ha pisces como mascotas, on los pone in un aquario. Si on habeva insectos como mascotas, on los ponerea in un insectario.

Si un poeta scribe mal poesias, on dice que ille es un poetastro. Un judice qui vende su decisiones legal es corrupte, e on dicerea que ille es un judiciastro. Un patrastro non es necessarimente un mal patre. Ille solmente es le secunde marito de un femina e le patre del filios de illa e su prime marito. Ma il es possibile que un patrastro significa un patre mal.

Quando on mangia on usa cultellos, furchettas, e cocleares. Le suppa que on pote continer in un coclear es un coclearata. Un calice es un tipo de tassa. Le liquido (vamos dicer vino in iste caso) que un calice pote continer es un caliciata de vino.

On pote dicer que un duce es un rege minor. Un rege governa un regno e un duce, un ducato. Quando un monacho comencia su studios religiose, ille comencia su novitiato. Le situation de un capitano es un pauco differente. Un capitanato es le officio de un capitano. Un discipulato ha le mesme relation a un discipulo que un capitanato ha a un capitano.

Le suffixo �eria indica le loco ubi on face alique, ubi on travlia, ubi on mantene alique, o ubi on vende alique. Un lacteria es le loco ubi on produce lacte de vaccas e lo pone in bottilias.

On pote musicar con un instrumento, o on pote usar un instrumento nonmusical como un utensile. Le loco ubi un artisano repara un instrumento es un instrumenteria.

Un drappo es un textile. On pote facer ex drappos un coperatura pro finestras. Tal coperaturas es drapperias.

On pote chassar animales con un arco e un sagitta o flecha. Si un chassator usa iste methodo pro chassar animales, on dice que ille es un archero e que ille practica le archeria.

[Retro a Curso]
[Vade al prime pagina]