NOTAS SUR LE HISTORIA DEL SECULO XX
Parte 4

Le Organisation del Pace

Le Doctrina del Presidente Wilson:

Le 8 januario de 1919 le presidente statounitese Woodrow Wilson presentava al mundo un programma idealiste que respondeva al generalisate desiro pro le pace inter omne le populos que habeva sufferite le disastro del guerra. Le parte central de su programma esseva 14 punctos que summarisava le situation international post le guerra e offereva un possibile reorganisation del systema international que evitarea le repetition de un guerra tan disastrose.

Wilson voleva le recognoscimento international del independentia del paises occupate per Germania, le admission del principio del autodetermination del nationalitates, e le establimento de un organismo international que regularea relationes international e que garantirea le independentia e equalitate de omne le nationes, eliminante omne relationes diplomatic secrete, que habeva essite le causa de multe conflictos international.

Ille anque voleva pro omnes un garantia del libre navigation per le mares del mundo (puncto secunde) e le suppression de omne barrieras economic in le intercambio commercial (puncto tertie).

Altere punctos tractava relationes international general, como le juste regulation de affaires colonial (puncto quinte) e le disposition del territorios occupate per Germania. Ille voleva que le germanos evacuava Romania, Serbia, Montenegro, e Belgio. Quanto a Austria e Turchia, ille voleva le independentia pro le populationes diverse que iste paises habeva annexate. E quanto a Polonia, ille voleva garantias de su independentia.

In su ultime puncto Wilson proponeva le establimento del Societate de Nationes. Ben que le mundo generalmente approbava le programma de Wilson, Francia, Britannia, e Italia habeva su proprie agendas.

Le presidente del Concilio francese, Clemenceau, voleva consolidar le victoria del alliatos sur le germanos, debilitante Germania permanentemente de maniera que illo nunquam poterea menaciar Francia.

Le prime ministro britannic, Lloyd George, voleva eliminar le competition de Germania contra Anglaterra como potentia naval e colonialiste e reestablir un equilibrio politic inter le paises europee pro assecurar que Francia nunquam poterea attaccar Anglaterra.

Le italiano Orlando voleva assecurar le dissolution del imperio austrohungare e assecurar que nulle pais poterea menaciar le frontieras norte de Italia.

Le Tractatos de Paris:

Durante januario, 1919�solmente unes pauc dies post le publication mundial del programma de Wilson�comenciava in Paris un elaborate conferentia de pace que excludeva le paises vincite. Iste conferentia includeva Japon, ma Wilson, Clemenceau, Lloyd Geroge, e Orlando esseva le architectos de un serie de tractatos que establirea un nove structura politic inter le paises europee.

Post longe negotiationes, le conferentia produceva cinque pactos differente. Clemenceau esseva le architecto principal del tractato de Versailles, que regulava le pace inter le alliatos e germania in 453 articulos, le quales le germanos nominava un Diktat pro le severitate exceptional del demandas del alliatos contra Germania. Il anque habeva quatro altere tractatos: (1) de Saint Germain con Austria, (2) Neuilly con Bulgaria, (3) Trianon, con Hungria, (4) e Sevres, con le Imperio Ottoman.

Forsan le cambio le plus spectacular esseva le dismembramento del Imperio Austrohungare, que le familia Hapsburg habeva unificate plus o minus precarimente sub le control austriac. On declarava que Austria esserea un republica; e Hungria, Checoslovachia, Polonia, e Yugoslavia emergeva como nationes independente. Austria anque debeva ceder a Italia le Tirol del Sud, Trieste, Istria, parte de Dalmatia, Carynthia, e Carniola.

Le alliatos anque dismembrava le Imperio Ottoman e etiam voleva facer disparer Turchia como un pais independente, convertiente lo in un specie de protectorate de un del grande potentias vincente. Ma, a causa de lor fortissime nationalismo, le turcos preservava lor independentia al grande surprisa del altere paises de Europa.

Le tractato de Sevres obligava que Turchia perdeva le major parte del territorios que illo habeva controllate, ma le tractato de Lausanne, signate in 1923, permitteva que le turcos recuperava le Thracia oriental. Russia debeva abandonar Polonia, Lithuania, Estonia, Letonia, e Finlandia, que deveniva statos independente. Ma plus tarde in le tractato de Brest-Livotsk, Russia cedeva al germanos practicamente omne su territorios europee.

Le tractato de Versailles restitueva Alsace e Lorraine a Francia, Schleswig norte a Danmark, le Prussia polonese a Polonia, e Eupen e Malmedy a Belgio.

Iste tractato anque obligava que le germanos cedeva al Societate de Nationes omne lor colonias e le administration del Saar, cuje minas esserea exploitate per Francia durante un periodo de 15 annos.

Le germanos anque debeva demilitarisar le litore dextre del Rheno, e postea le alliatos lo occupava. Germania anque debeva dar al alliatos abundante material de Guerra: 25% de su flotta de pisca, quantitates diverse de lor carbon e bestial, locomotivas, wagones, e altere materiales diverse.

Le germanos anque debeva pagar al alliatos 269.000.�000.�000 marcos oro in quaranta-duo annos e reducer lor armea a 100.000 homines, suprimente le servicio militar obligatori.

In Europa appareva novem statos nove: Polonia, Finlandia, Estonia, Lithuania, Checoslovachia, Yugoslavia, le Republicas de Austria e Hungria (secundo le principio de autodetermination del presidente Wilson). Iste principio haberea resonantia foras de Europa, stimulante movi�mentos de independentia in le colonias de altere potentias europee.

Le Societate de Nationes (SDN):

Le SDN, un organisation cuje fin primordial esseva conservar le pace e le ordine international, esseva establite durante le conferentia de Versailles a causa del influentia del presidente Wilson. Su prime membros esseva le vincitores del Prime Guerra Mundial, le sol potentias que habeva un directo a participar in le conferentia, ma le Statos Unite non se faceva parte del SDN proque le senato statounitese non approbava le tractato que lo establiva.

Le paises vincite durante le guerra non voleva formar parte del SDN proque illo esseva un organismo controllate per le vincitores, le quales voleva mantener le status quo establite per le diverse tractatos signate in Paris. Le SDN anque non habeva fortias armate pro imponer su decisiones in casos de conflicto inter su membros. Le SDN tamen habeva unes victorias symbolic, pro exemplo post le congresso de Locarno (1925), que resultava in un dialogo incoragiante inter paises traditionalmente hostile, como Germania e Francia.

Le quatro annos sequente reduceva le differentias inter le alliatos e Germania, producente eventualmente le Republica de Weimar, que se jungeva al SDN, signante un nove tractato de pace francogerman, que terminava le occupation del Rheno per le alliatos.

Ma le SDN non poteva impedir le invasion de China per Japon in 1931 e le invasion italian de Abyssinia (nunc Ethiopia). Post que Hitler saisiva le governamento de Germania in 1932, Germania e altere paises abandonava le SDN, e in pauc tempore le SDN disintegrava completemente.

Le Organisation del Pace

Le Russia czariste e le movimento socialiste:

Le revolution de octobre, 1917, habeva pro Russia etiam plus importantia que le Guerra Mundial mesme, e su effectos esserea enorme etiam pro le resto del mundo.

In le annos ante le guerra le governamento del paises occidental con forte economias industrial�como Anglaterra, Francia, e Germania�habeva observate con timor le evolution del socialismo, cuje crescente talentos pro organisar movimentos de protesta menaciava le traditional establimentos economic e politic del paises industrialisate. Le proletariato de iste paises constantemente augmentava e se jungeva al socialistas, qui deveniva un fortia politic de plus in plus menaciante.

Le conditiones del Russia czariste esseva quasi medieval in multe partes del pais, e su industrialisation esseva primitive comparate a paises como le Statos Unite e le paises industrialisate del Europa ocidental. Le proletariato russe se concentrava in nucleos insulate circumferite per un grande massa de paisanos liberate del feudalismo solmente ante un seculo.

In lor guerra pro occupar Manchuria, Russia non poteva prevaler contra un Japon fortemente industrialisate, e il deveniva evidente que le governamento de Nicholas II non poteva ni defender le pais multo ben de menacias exterior ni provider multo facilemente le necessitates basic de su population. E durante le Prime Guerra Mundial, Germania e Austria anque voleva destabilisar le governamento de Russia e tacitemente adjuvava le revolutionarios russe.

Lenin e le Ascension Bolchevic:

Lenin, exiliate in Switza, retornava a Russia e lanceava un campania pro �pace, terra, e pan�. Ille habeva un capacitate extraordinari pro attraher le massas al programma bolcheviste, que constantemente attraheva nove adeptos a su causa.

In julio, le governamento russe, timente un complot, moveva aggressivemente contra le bolchevicos, imprisionante Leon Trotsky, qui habeva retornate de su exilio in le Statos Unite.

Lenin tunc se videva obligate a passar al clandestinitate. Le 9 de augusto le menchevico Kerenski esseva nominate le chef del governamento. Le menshevicos esseva socialistas qui preferiva reformas moderate e gradual al programma drastic e radical del bolchevicos.

Le octobre rubie:

Post disputas aspere, Lenin convinceva le Committee Central de su partito del necessitate del insurrection armate. Leon Trotsky formava le strategia pro le lucta e lo dirigeva. Ille projectava occupar Petrogrado e le Palatio de Hiberno, le sede del governamento provisional.

Le menchevicos habeva formate le Committee del Defensa del Revolution que debeva occupar se del securitate de un nove governamento socialiste contra intentos de un colpo reactionari post que le guarnition de Petrogrado habeva essite inviate al fronte de guerra, e le bolchevicos tosto poteva sasir iste committee e converter lo a lor proprie scopos.

Le 24 de octobre le governamento de Karenski discoperiva le manovras del bolchevicos e declarava un stato de assedio, ma le fortias del menchevicos non esseva bastante grande pro frustrar le intentiones del bolchevicos, qui sasiva omne poter politic con un minime perdita de vita.

Occupate le edificios principal del urbe, le Palatio de Hiberno cadeva le die sequente (7 de novembre in le calendario occidental).

Le bolchevicos immediatemente assembleva le Secunde Congresso del Soviets e formava un Consilio de Commissarios del Populo, presidite per Lenin, qui promulgava un declaration de armistitio e del abolition del proprietate private del terra in omne le territorios russe.

Del Assemblea Constituente al Guerra Civil:

Un mense postea le bolchevicos organisava le Assemblea Constituente, que includeva representantes de omne le Russias. Le bolchevicos obteneva solmente 24% del votos; ma conjunctemente con le votos de lor alliatos, Lenin e su compatriotas assembleva un majoritate absolute. Le resultato de iste maniovras esseva un guerra civil contra le cossacos e un armea de voluntarios, que se formava con le adjuta generose de Francia e Anglaterra.

NOTAS STRUCTURAL

Le Pronunciation de Interlingua

Introduction:

Le annos de travalio de IALA se dedicava principalmente al standardisation del vocabulario international. In questiones de grammatica, IALA proponeva varie systemas structural pro governar le uso de lor vocabulario.

Post multe consultation con gruppos de philologos qui habeva interesse in le interlinguistica, Alexander Gode e Hugh E Blair publicava in 1951 Interlingua, A Grammar of the International Language,  que reflecteva le resultatos de iste recercas.

In le introduction de lor grammatica, Gode e Blair indicava que il habeva altere grammaticas possibile pro organisar lor vocabulario in un systema linguistic coherente. Illes anque developpava interlingua con le scopo de usar lo principalmente in su forma scribite, super tuto in publicationes scientific.

Le grammatica de Gode e Blair anque ha diverse lacunas grammatic, e le forma de multe parolas restava indecise (sed o ma? ego o io? furar o robar? bello o guerra? capite o testa?), que reflecteva un certe tension inter tendentias latinisante e romanisante del lingua.

Gode e Blair anque esseva bastante indecise sur le pronunciation de interlingua, probabilemente proque illes non sapeva si interlingua devinerea un medio de communication oral.

Nonobstante, interlingua ha devenite un lingua parlate, e al audir lo, multe personas lo comprende immediatemente. In terminos general, su pronunciation es multo simile al latino del ecclesia catholic roman. Ecce le regulas principal del pronunciation de interlingua que nunc deveni traditional:

Le Vocales de Interlingua

Le vocales i/y, e, a, o, e u de interlingua se pronuncia como in espaniol. In italiano le litteras e e o representa duo sonos (o phonemas) distincte (un forma aperite e un forma claudite representate per cata littera), ma il es possibile pronunciar le vocales de interlingua secundo le systema italian sin reducer su claritate oral.

In le orthographia del germano, on representa iste phonemas principalmente per ie, ee, a, o, e u.

In francese le representation le plus commun pro ieste phonemas esserea ie, �, a, au, e ou.

In anglese iste vocales esserea simile al prime vocales del parolas me, may, father, hope, e move. Le prime vocal de father es quasi identic al valor international de iste littera. Ma in anglese le altere vocales generalmente es diphthongos cuje ultime elemento es un [i] o un [u] ben claudite. Personas anglese o american debe dedicar multe practica al elimination de iste tendentia verso le diphtonghisation quando illes apprende altere linguas europee.

Generalmente, on pronuncia omne le vocales de interlingua mesmo si illos non es separate per un consonante.

Exemplos: maestro, poema, toalia, suave, judee.

(Nota ben: vocales sublineate (i, e, a, o, u) indica syllabas accentuate.)

Il ha anque duo diphthongos in interlingua, au e eu, in le quales le a e le e se funde a in le u.

Exemplos: audir, pauc, neutre

Le i e le u non accentuate tende a esser un consonante.

Exemplos: medalia, senior, persuader, guardar

Le consonantes de interlingua:

(1) Ben que in interlingua il ha multe consonantes duple (como in italiano, cuje parlatores los prolonga in le pronunciation), in interlingua illos generalmente non es prolongate.

(2) Le litteras b, d, f, k, l, m, e n ha le valores que on incontra generalmente in le linguas europee.

(3) Le h generalmente es pronunciate in interlingua como in anglese o germano o como le j se pronuncia in multe partes del America espaniol, ben que il anque es correcte lassar lo sin un valor phonemic como in francese, italiano, espaniol, e portugese.

(4) Le r se pronuncia preferibilemente como le r del espaniol o del italiano (in terminos linguistic como un trillo alveololingual); ma usante le r german, francese (e sovente portugese), on generalmente se face comprender bastante facilemente.

(5) Le s se pronuncia como in le linguas europee quando illo comencia un parola. Ma inter vocales on sovente dice z como in le parola francaise portugaise, le parola german sie, e le parola anglese freeze. Inter vocales on usa ss pro representar le forma invocalisate del s, como in le parolas caso [kazo] e cassar [kasar]de interlingua. Iste patrono orthographic anque occurre in italiano, portugese, e francese.

(6) Le t generalmente se pronuncia como in le linguas europee, ma illo se pronuncia como ts in parolas como

action, gratia, differential, martio, gratiose, etiam, garantia, (actsion, gratsia, differentsial, martsio, gratsiose, etsiam, garantsia,)

(7)  Le c in ca, co, e cu se pronuncia como k, ma ci/y e ce se pronuncia tsi e tse.

Exemplos: parolas con le sequentia �ce�: cec, pace, central, cera, cerato, certe (tsek, patse, tsentral, tsera, tserato, tserte)

Exemplos: parolas con le sequentia (�ci�/�cy�): citar, citate, citro, civil, cynico, cystose, (tsitar, tsitate, tsitro, tsivil, tsistose)

(8) Le sequentia orthographic cce representa tres phonemas, kse, como in accento (aktsento). �

(9) Le g normalmente ha le mesme valor phonemic ante omne le vocales: gi, ge, ga, go, e gu. In italiano le representation de iste phonemas esserea ghi, ghe, ga, go, gu. In parolas accentuate in espaniol e portugese le representation orthographic de iste phonemas es gui, gue, ga, go, e gu. Le francese anque ha simile patronos orthographic: gui, gu�/gai, ga, go/gau, e gou. In germano iste patronos se representa tyicamente per le patronos gie, gee, ga, go e gu.

(10) Parolas con le suffixo �age se pronuncia como in francese o como �adzhe:

Exemplos: avantage, barrage, passage, viage, [avan�ta(d)zhe, barra(d)zhe, pas�sa(d)zhe, via(d)zhe]

(11) Il ha altere parolas que contine gia, gie, o gio, que se pronuncia [(d)zhia, (d)zhie, o (d)zhio],

Exemplos: forgia, legier, mangiar, garagigista, orangeria, passagero, avantagiose, rangiar, sagio [for�(d)zhia, le(d)zhier, man(d)zhiar, gera(d)zhista, oran�(d)zheria, passa(d)zhero, avanta(d)zhiose, ran(d)zhiar, sa(d)zhio]

(12) Il ha un serie de duo litteras scribite conjunctemente (digraphos), que sovente representa un tradition de transliteration de parolas grec al orthographia latin. Le digrapho ch generalmente se pronuncia como k.

Exemplos: chaos, chirurgo, Christo, psyche, schola, technica, (kaos, kirurgo, kristo, psyke, skola, teknika)

Le sequentia orthographic che se usa pro indicar le phonema /k/ in qualque derivationes de parolas que termina in �c.

Exemplos: banca/banchero, blanc/blanchir, slovac/Slovachia, tabaco/tabacheria.

Le digrapho ph se pronuncia como f:

Exemplos: phase, philosophia, phrenesia, diphtheria, (faze, filosofia, frenezia, difteria)

Le digrapho th se pronuncia como t.

Exemplos: theatro, theocratia, theologo, theoretica, thermal, (teatro, teocratsia, teologo, teoretica, termal)

Le digrapho rh se pronuncia como r.

Exemplos: Rheno, rhetor, rhetoroman, rheumatisar, rhinal, (Reno, retor, retoroman, reumatizar, rinal)

Syllabas Accentuate in Interlingua:

Le regula principal es que le accento tonic cade sur le vocal ante le ultime consonante o ante le ultime vocal de parolas que ha solmente duo vocales (le desinentia del plural [�s/�es] non cambia le position de iste accento):

Exemplos horror, soror/sorores, amical, fraternal, fratre/fratres

Le accento tonic cade sur le syllaba antipenultime de parolas que termina con un vocal e �le, �ne, e �re:

Exemplos: flammabile, paralumine, anticorpore

Le accento tonic anque cade sur le syllaba antipenultime de parolas que termina con �ic, �ica, �ico, �ide, �ido, �ula, e ‑ulo:

Exemplos: electrotechnica, analgesico, calide, rapido, calendula, forticulo, optime

Le accento tonic del tempore futur cade in le ultime a, e illo del tempore conditional in le ultime e:

Exemplos: finira, finirea

Il ha altere classificationes de parolas in le quales le accento tonic pote cader sur syllabas exceptional, specialmente in syllabas antipenultime, principalmente secundo patronos del latino ecclesiastic, ma iste regulas suffice pro producer un pronunciation generalmente �correcte�. Le grammatica de interlingua de Karel Wilgenhof offere listas de iste parolas �exceptional�.

[Retro a Curso]
[Vade al prime pagina]