[Vade al prime pagina]
[Retro a Curso]

Lege interlingua e apprende su structura
Capitulo 14

Nota: Capitulo 13 finiva le presentation structural de interlingua. Le proxime capitulos va continuar le presentation del historia del seculo XX de maniera que le studente pote fortificar su cognoscentia del interlingua scribite. (Harleigh Kyson Jr.)

><

NOTAS SUR LE HISTORIA DEL SECULO XX
Parte 5

Le Periodo Inter le Prime e le Secunde Guerras Mundial:

Durante le secunde decada del seculo XX, le populos del paises que habeva participate in le Prime Guerra Mundial voleva oblidar le violentia militar que habeva causate tante sufferentia a illes. Pro multe sectores del population, lor conditiones economic gradualmente meliorava usque le puncto que il esseva facile perder se sovente in celebrationes e soirees.

Ma sectores belliciste german e francese menaciava le apparente stabilitate de ille annos. Nonobstante, duo homines, Stressemann de Germania e Briande de Francia, travaliava conjunctemente con bon successo pro mitigar bastante iste hostilitate.

In februario, 1925, Germania inviava un memorandum a Anglaterra, Francia, e Italia proponiente un pacto cuje provision principal esseva le renunciation del violentia militar como medio de resolver problemas diplomatic inter le nationes. Ecce le resultatos producite per iste conferentia:

(1) Le recognoscimento del governamento german que Alsace e Lorraine esseva francese e que Eupen e Malmedy esseva belge.

(2) Un accordo francese pro studiar le prompte evacuation del area del Rheno de Germania, que Francia habeva occupate como un garantia que le germanos satisfacerea le obligationes imponite sur illes per le tractato de Versailles.

(3) Un maniera plus facile de pagar le reparationes de guerra exigite a Germania secundo le Tractato de Versailles.

(4) Appoio a Germania pro affiliar se al Societate de Nationes.

Le negotiationes sur le frontieras oriental de Germania (con Polonia e Chechoslovachia) lassava iste problema sin solution, e le negotiantes postponeva le problema pro resolution eventual per un tribunal international de arbitrage (Pacto del Este).

Le spirito de Locarno produceva un pacto planificate principalmente per duo diplomates, un francese e un statounitese: le Pacto Briand-Kellog, cuje provision le plus importante esseva le renunciation del guerra como un medio pro resolver difficultates inter le paises signatori del pacto, le qual esseva multo popular inter le nationes del mundo, e quasi omne illos lo signava.

Un altere passo importante esseva le pacto Young (illo porta le nomine del diplomatico american qui esseva le presidente del commission que lo redigeva in 1929), que reduceva e postponeva le reparationes de guerra exigite a Germania. Iste pacto reimplaciava le plan Dawes, un altere initiativa statounitese, que produceva resultatos impracticabile.

Le Decada de Developpamento Economic:

Al fin del Prime Guerra Mundial, le potentias principal passava trans un periodo critic durante le qual illos convertiva lor economias bellic al production civil. Iste conversion causava un depression in 1920, que nonobstante esseva bastante breve.

In le annos 1923 e 1924 un expansion sin precedentes transformava le industria e le commercio international. Su foco principal esseva le economia del Statos Unite, que eventualmente esseva responsible pro 42% del production industrial del mundo.

In Europa, le potentias traditional e Chechoslovachia habeva le taxa de crescimento economic le plus grande.

In Asia, Japon continuava con un successo general su planes de expansion economic.

Le Union Sovietic developpava su economia secundo planes centralisate independente, le quales insulava iste pais del economia international dominate per le Statos Unite.

Le expansion economic del paises occidental accelerava a un rhythmo unic in omne le historia mundial. Le demanda pro articulos industrial developpate in le seculo XX (radios, automobiles, refrigeratores) accelerava, deveniente accessibile al consumitor general a causa de nove systemas de credito pro vender los.

Ma con iste expansion industrial multe fabricas eventualmente produceva un quantitate de productos que le mercato non poteva absorber, e un crise economic developpava quando multes de iste fabricas debeva suspender lor operationes, e le gente qui habeva travaliate in illos non habeva le moneta necesse pro comprar lo que illes habeva producite.

Le Crise de 1929:

Le 24 de octobre de 1929, un dia que passarea al historia como jovedi nigre, le mercado de valores de New York, post un ascension frenetic que habeva durate unes annos, cadeva precipitatemente, Le panico sasiva le communitate financiari, e le incubo de un nove, forte, e durabile crise economic levava su capite repulsive. Multe investitores cadeva in le ruina. Un numero bastante grande de illes se suicidava.

Unes investitores, timente que le valor de lor actiones esseva plus alte que le valor productive del industria american, comenciava vender los. Iste timor sasiva un crescente numero de investitores, qui anque voleva vender lor actiones, e le precios de omne illos descendeva rapidissemente como un bolla de plumbo, producente un forte depression que se prolongarea in le Statos Unite usque le eruption del Secunde Guerra Mundial.

Iste crise affectava altere paises de formas multo disequal. Generalmente paises como Germania e Anglaterra, que exportava multe productos al Statos Unite e cuje economias dependeva fortemente de creditos american, experientiava simile crises economic.

Quando le Statos Unite non poteva inviar dollars a iste paises, lor transactiones international se reduceva fortemente, e illos non habeva altere fontes de moneta pro financiar lor proprie importationes. Illos tunc non poteva cambiar lor moneta imprimite contra auro, e le systema monetari international collabeva.

Con iste collapso general, multe paises limitava lor importationes in un effortio pro proteger lor proprie industrias, limitante le commercio international, que se reduceva a un taxa de 33% inter 1929 e 1932.

Iste depression anque affectva paises cuje economias dependeva del exportation de productos agricole proque illos habeva perdite lor mercatos in le paises industrialisate, le quales non poteva comprar le cereales que illos necessitava, e grande sectores de lor population habeva problemas con le fame.

Iste reduction precipitate in le production affectava 30.000.000 individuos, le mitate de illes americanos, e 20% de illes germanos. Iste miseria generalisate causava le eruption de nove currentes politic socialistic e fascistic. In le Statos Unite, le governamento de Franklin Roosevelt evitava un disastre total pro le classe regente american per concessiones ben calibrate al classes medie. Ma in Germania, Hitler usava le crise economic multo habilemente pro ingenerar le collapso del republica Weimar e sasir le governamento german.

Developpamentos Sociopolitic in le Europa Occidental e le Statos Unite inter 1920 e le Secunde Guerra Mundial:

In despecto del triumpho sur Germania al fin del Prime Guerra Mundial, le tradition democratic liberal del paises europee passava per un serie de crises.

Alicun paises poteva recuperar lor traditiones liberal post haber concedite a lor ministros executive le autorititate quasi dictatorial del quales illes habeva besonio pro prosequer le guerra.

In altere paises, le tensiones del guerra eventualmente produceva crescente conflictos inter lor partitos politic que alterava fundamentalmente lor politica national, producente governamentos de coalition que inaugurava programmas sovente incoherente, le quales causava dubitos sur le viabilitate de lor systemas democratic traditional.

Iste crises incoragiava le emergentia de duo nove currentes politic, le communismo e le fascismo. Pro neutralisar le crescente fortia de iste movimentos socialistic e communistic, le classes ric sovente appoiava movimentos fasciste que promitteva proteger lor interesses economic si illes les concedeva le directo a establir governamentos totalitari.

Altere paises que habeva ganiate lor independentia a causa del guerra habeva populationes sin traditiones democratic qui habeva impatientia con le inefficientia e incertitude del politica democratic. Iste inexperientia e impatientia sovente produceva regimenes despotic in certe paises del centro e del este de Europa.

Le Equilibrio Stabile de Anglaterra:

Ben que le convulsiones economic e social affectava omne le paises del Europa occidental, Anglaterra escappava le major parte de illos a causa de su equilibrio politic interne traditional, su position financiari forte, e su bon fortuna de non haber essite invadite durante le guerra.

Ma post le guerra le centro de gravitate financiari moveva de London a New York. Le Statos Unite (e etiam Japon in le oriente) ganiava un parte grande del del mercatos que antea le angleses controlava. Le debito que Anglaterra habeva contrahite con le Statos Unite durante le guerra habeva augmentate a unes 32.000.000.000 francos de auro, e le governamento britannic habeva un altere debito public de 196.000.000.000 francos de auro contrahite durante le guerra.

Le carbon, que habeva essite primordial como fonte de energia durante le seculo XIX, jam non habeva su importantia anterior proque le petroleo nunc generava le electricitate usate in le fabricas del mundo. Omne iste factores assecurava que Britannia non recuperarea su hegemonia mundial industrial e financiari.

Le syndicatos del obreros britannic deveniva un factor de crescente importantia in le politica national britannic, e in 1926 le syndicatos anglese poteva causar le cessation de omne activitates laboral in un exopero general.

Le imperio britannic anque comenciava su disintegration durante iste periodo. Le angleses habeva perdite lor suprematia naval al Statos Unite; e post le Prime Guerra mundial, le colonias britannic anque voleva lor proprie independentia como le nove paises europee. In 1926 emergeva le Commonwealth of Nations, un confederation laxe del previe colonias britannic.

Le Equilibrio Inestabile de Francia:

Multe battalias del Prime Guerra Mundial habeva loco in Francia, que habeva perdite multe de su infrastructura physic e economic. Francia anque habeva debitos interior e exterior (le debito francese al Statos Unite e a Anglaterra habeva un total de $5.000.000.000), e le indemnisation de Germania poteva pagar solmente un parte de iste onere financiari.

Le Tertie Republica Francese:

Durante omne su historia, le Tertie Republica de Francia habeva partitos que advocava omne le partes del spectro politic del plus sinistre al plus dextre, ma immediatemente post le guerra nulle de iste partitos poteva stabilisar le governamento francese. In un periodo de 15 menses il habeva cinque cambios de governamento. Le depression economic mundial que comenciava con le crise economic del Statos Unite anque impejorava le instabilitate politic francese.

Un coalition de socialistes, radicales, e communistas ganiava un victoria in le electiones de 1936, e Leon Blum, un homine de grande prestigio, habeva le opportunitate de governar Francia. Durante iste periodo le salarios del obreros francese augmentava per un taxa de 15%, e le horas de labor cadeva a 40 per septimana. Ma un devaluation inevitabile del franco e altere problemas economic causava un crise general in Francia e Blum debeva demitter se.

Ben que prolificava varie gruppos de fascistas francese, nulle de illos ganiava bastante potentia pro sasir le governamento, e le Tertie Republica durava usque le invasion de Francia per le Nazis durante le secunde guerra mundial.

[Retro a Curso]
[Vade al prime pagina]

Сайт управляется системой uCoz
1